वेदः (सामान्य ज्ञानम्-1)

1. वेदः = विद् + अच् (विद् - to know)
2. वेदस्य अर्थः ज्ञानम्, परमज्ञानम्।
3. वेदस्य भागद्वयं वर्तते - मन्त्र ब्राह्मणं च।
    मन्त्र - देवानां स्तुतिः।
    ब्राह्मणः - वेदस्थित याग-यज्ञादिनां वर्णना।
4. ब्राह्मणस्य भागत्रयं वर्तते - ब्राह्मणम्, आरण्यकम्, उपनिषदः।
5. उपनिषदस्य अपरं नाम वेदान्तः।
6. वेदस्य यस्मिन् ब्रह्मतत्व जीवतत्व मोक्षप्राप्तीत्यादीनां वर्णना उपलभ्यते तदस्ति आरण्यकम्। गुरुः अरण्यस्य निर्जने स्थाने शिष्यान् एतादृशसज्ञानप्रदानं करतीति एतस्य आरण्यकमिति नामः।
7. आरण्यके येषां वर्णना उपलभ्यते तेषां विषदविशालश्च विवरणम् उपनिषदे अस्ति।
8. ऋच्यते स्तूयते यया सा ऋक्, तादृशीनामृचां समूह एव ऋग्वेदः।
9. ऋ्गवेदस्य ब्राह्मणग्रन्थः - ऐतरेय ब्राह्मणम्, कौषीतकि ब्राह्मणम् च।
    ऋ्गवेदस्य आरण्यकग्रन्थः - ऐतरेय आरण्यकम्, कौषीतकि आरण्यकम् च।
    ऋ्गवेदस्य  उपनिषदग्रन्थः - ऐतरेय उपनिषदः, कौषीतकि उपनिषदः च।

10. यजुर्वेदस्य भागं द्वयम् - कृष्णयजुर्वेदः, शुक्लयजुर्वेदश्च।

11. कृष्णयजुर्वेदस्य ब्राह्मणग्रन्थः - तैत्तिरीय ब्राह्मणम्।
      कृष्णयजुर्वेदस्य आरण्यकग्रन्थः - तैत्तिरीय आरण्यकम्।
      कृष्णयजुर्वेदस्य उपनिषदग्रन्थाः - तैत्तिरीय उपनिषदः, कठ उपनिषदः, महानारायण उपनिषदः, मैत्रायण उपनिषदः, श्वेताश्वतर उपनिषदः।
12. शुक्लजुर्वेदस्य ब्राह्मणग्रन्थः - शतपथ ब्राह्मणम्।
      शुक्लयजुर्वेदस्य आरण्यकग्रन्थः - बृहदारण्यक् आरण्यकम्।
      शुक्लयजुर्वेदस्य उपनिषदग्रन्थाः - बृहदारण्यक् उपनिषदः, ईशोपनिषदः।
13. सामवेदस्य ब्राह्मणग्रन्थः - ताण्ड्य वा पञ्चविंश ब्राह्मणम्, षड्विंश ब्राह्मण, छान्दोग्य ब्राह्मणम्, जैमिनीय ब्राह्मणम्, सामविदान्, आर्षेय, वंश देवताध्याय च।
   सामवेदस्य आरण्यकग्रन्थः - छान्दोग्य आरण्यकम्।
   सामवेदस्य उपनिषदग्रन्थाः - छान्दोग्य केन च।
14. अथर्वर्वेदस्य ब्राह्मणग्रन्थः - गोपथ ब्राह्मणम्।
      अथर्वर्वेदस्य आरण्यकग्रन्थः - नास्ति।
      अथर्वर्वेदस्य उपनिषदग्रन्थाः - प्रश्न उपनिषदः, मुण्डक उपनिषदः, माण्डुक्य़ उपनिषदः।
15. कृष्णयजुर्वेदस्य अपरं नाम तैत्तीरिय संहिता।

16. याज्ञबल्क: वदति -

    प्रत्यक्षेणानुमित्या वा यस्तुपायो न विद्यते

एनं विदन्ति वेदेन तस्माद् वेदस्य वेदता।

17. आपस्तम्भ: वदति - मन्त्रब्राह्मणयोर्वेदनामधेयम्।